Wezwanie do zwrotu bonifikaty przez spadkobierców

Rozliczenia spadkobierców dotyczące byłych lokali komunalnych, na które udzielono bonifikaty, okazują się przynosić nieoczekiwane konsekwencje. Część gmin próbuje dochodzić zwrotu bonifikaty – do spadkobiercy pierwotnego nabywcy lokalu komunalnego jest kierowane wezwanie do zwrotu bonifikaty. Dzieje się tak często wbrew regulacji art. 68 ust. 2a ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Podział majątku spadkowego w przypadku dziedziczenia dokonywany jest często w formie umowy o dział spadku bądź umowy darowizny i często dokonywany jest pomiędzy osobami bliskimi w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Ustawa zalicza do grona osób bliskich osoby zbywającej prawo jej zstępnych, wstępnych, małżonka, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, przysposobionego, przysposabiającego. Do kręgu osób bliskich zaliczane są również osoby pozostające w faktycznym pożyciu z pierwotnym nabywcą lokalu. Jeśli w ramach rozliczeń pomiędzy np. dziećmi i małżonkiem dochodzi do przeniesienia udziałów w nieruchomości nie powstanie obowiązek zwrotu bonifikaty na rzecz gminy/Skarbu Państwa, gdyż zastosowanie znajduje regulacja art. 68 ust. 2a u.g.n. – tj. obowiązek zwrotu nie powstaje w przypadku zbycia nieruchomości na rzecz osoby bliskiej. Wszystkie osoby znajdujące się w ww. grupie spadkobierców są bowiem wobec siebie osobami bliskimi w rozumieniu u.g.n.

W praktyce niektóre gminy kierują w takich przypadkach wezwanie do zwrotu bonifikaty do spadkobiercy który dokonał zbycia udziału w prawie własności, negując jednocześnie jego prawo  do skorzystania z wyjątkowej regulacji art. 68 ust. 2a u.g.n. Stanowisko urzędów wydaje się w tym zakresie oparte na całkowicie błędnym przekonaniu, iż spadkobiercy są osobami bliskimi, na rzecz których dokonano zbycia nieruchomości (art. 68 ust. 2b u.g.n.), samo spadkobranie byłoby wówczas formą “zbycia” praw na rzecz spadkobierców.

Dziedziczenie praw i obowiązków z pierwotnej umowy sprzedaży

Powyższe jest sprzeczne z regulacją prawa spadkowego, w myśl której z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) spadkobiercy wstępują w prawa i obowiązki zmarłego (art. 922 k.c.). Na spadkobierców przechodzą więc prawa i obowiązki wynikające z umowy sprzedaży lokalu, którą zawarł spadkodawca a wśród nich zobowiązanie do niesprzedawania nieruchomości w warunkach odbiegających od wskazanych w art. 68 ust. 2a u.g.n.

Obowiązek zwrotu bonifikaty a także możliwość skorzystania z wyjątków jako mające źródło w umowie przechodzą na spadkobierców, których sytuacja prawna w tym zakresie powinna kształtować się tak samo jak sytuacja spadkodawcy.

Do powyższej kwestii ustosunkował się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 59/02. Przyjęto w niej, iż obowiązek zwrotu udzielonej ulgi, adresowany do pierwotnego nabywcy lokalu nie wygasa w razie śmierci, zasadą jest bowiem dziedziczenie praw i obowiązków zmarłego. W stanie faktycznym sprawy orzeczono, iż wezwanie do zwrotu bonifikaty, wystosowane zostało zasadnie , niemniej jednak SN potwierdził, iż prawa zmarłego wynikające z umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Wyłączenia od zasad dziedziczenia mają charakter wyjątkowy i nie powinny być interpretowane rozszerzająco – przepisy u.g.n. nie dają podstawy do twierdzeń przeciwnych.

Warunek bliskości

Bardziej problematyczne mogą się okazać rozliczenia spadkowe osób, które nie są w relacji do siebie osobami bliskimi. W świetle u.g.n. pod pojęciem osoby bliskiej nie będą się mieścić np. kuzyni (dzieci rodzeństwa spadkodawcy) – są one oczywiści osobami bliskimi, w rozumieniu u.g.n., w relacji do spadkodawcy, ale nie do siebie nawzajem. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku łącznego dziedziczenia rodziców spadkodawcy i jego małżonka – powinowaci nie są bowiem osobami bliskimi w rozumieniu u.g.n. Takie zbycie udziałów może być traktowane jako rodzące obowiązek zwrotu bonifikaty, jeśli dojdzie do nich przed upływem 5 lat od daty pierwotnego nabycia lokalu mieszkalnego lub 10 lat w przypadku innych nieruchomości.