Podział majątku wspólnego służyć ma m.in. rozliczeniu poniesionych w trakcie małżeństwa nakładów i wydatków. Nakłady i wydatki, są w orzecznictwie rozumiane jako: wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej (tak, m.in. w uchwale z 15.09.2004 r., III CZP 46/04). 

Bez znaczenia jest przy tym jakie konkretnie okoliczności doprowadziły do przesunięcia.

W kontekście budowy domu w trakcie małżeństwa SN opisowo wskazał jak konkretnie mogą wyglądać nakłady –  użycie składników tego majątku na rzecz majątku odrębnego np. drewna na budowę lub remont domu, jak również wartość osobistych świadczeń małżonka przy dokonywaniu tego remontu (postanowienie SN: III CRN 126/76  z 10.07.1976 r.).

Podział majątku wspólnego może także objąć usługi świadczone osobiście przez małżonka na rzecz majątku odrębnego współmałżonka mają swój ekwiwalent w postaci sumy wydatków zaoszczędzonych po stronie majątku odrębnego współmałżonka.  SN przyjął, iż w tych okolicznościach powstaje nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek odrębny, który podlega zwrotowi. (cyt. wyżej postanowienie III CRN 126/76, z 10.07.1976 r.

podstawa rozliczenia

Na podstawie art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Podział majątku wspólnego powinien objąć tą kategorię rozliczeń nawet bez osobnego wniosku. Sąd jeśli otrzyma informację o takim przesunięciu powinien z urzędu taki nakład/wydatek rozliczyć.

wyjątki

Po pierwsze rozliczeniu nie podlegają wydatki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód (nakłady/wydatki inwestycyjne) czyli np. nakłady na remont lokalu użytkowego stanowiącego własność jednego z małżonków w celu jego wynajęcia. Istnieje w tym zakresie przeważający pogląd, że nie jest  istotne czy inwestycja rzeczywiście przyniosła zysk, chyba że zysk nie powstał w związku z zaniedbaniami współmałżonka będącego właścicielem. Niekoniecznymi wydatkami inwestycyjnymi byłyby np. wydatki poniesione z majątku wspólnego na wkład wniesiony przez jednego z małżonków do spółki cywilnej, bądź służący zakupieniu przez niego akcji bądź udziałów w spółce. Taki nakład podlegałby więc rozliczeniu.

Po drugie nie można żądać zwrotu nakładów i wydatków, które zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb  rodziny – czyli zgodnie z celem istnienia majątku wspólnego, chyba że zwiększały wartość majątku w chwili ustania wspólności. To czy wydatek/nakład zwiększa wartość majątku w chwili ustania wspólności ocenia się w odniesieniu do stanu faktycznego konkretnej sprawy.

Za niepodlegające zwrotowi nakłady/wydatki Sąd Najwyższy uznał wydatki dokonywane z majątku wspólnego za obopólną zgodą małżonków na pokrycie ich osobistych potrzeb (ubranie, leczenie itp.), ponieważ chodzi w tych wypadkach o korzystanie z majątku objętego wspólnością ustawową zgodnie z jego przeznaczeniem lub odpowiednio do wyraźnego przepisu ustawy (III CR 127/61 – Postanowienie Sądu Najwyższego.

sposób realizacji

Rozliczenia mogą zostać dokonane w ramach podziału majątku wspólnego bądź przed jego dokonaniem. Po prawomocnym zakończeniu postępowania działowego rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny nie jest już możliwe.

Przed postępowaniem dot. podziału majątku możliwe jest rozliczenie wydatków i nakładów na podstawie art. 45 §2 krio – sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Wg. istniejącego w tym zakresie poglądu możliwe byłoby rozliczenie majątkowe w trakcie trwania wspólności ustawowej przez wzgląd na dobro rodziny.

inne podstawy rozliczeń

Treść art. 45 krio nie wyczerpuje zakresu tych ewentualnych rozliczeń między małżonkami, dotyczących czasu, kiedy pozostawali we wspólności majątkowej.

W konkretnych przypadkach mogą znaleźć zastosowanie również inne podstawy prawne. Np. każdy  z małżonków może żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego z małżonków składników majątku wspólnego. Zgodnie z postanowieniem SN  z dnia 17.04.2000 r. V CKN 25/00: takie roszczenie ma charakter odszkodowawczy. Główną tego konsekwencją jest możliwość dochodzenia nie tylko powstałej straty, ale i utraconych korzyści, czyli korzyści, które mogłyby zostać osiągnięte, gdyby nie roztrwonienie majątku przez współmałżonka.